Od modrih uvala koje pamte korake ribara i pomoraca, do krševitih visina Orjena koje čuvaju tišinu kamena i munike – Herceg Novi je prostor u kojem priroda, tradicija i svakodnevni život čine jedinstven spoj.

Za orijentaciju prilikom uplovljavanja u teritorijalno more Crne Gore, odnosno ulaska u Bokokotorski zaliv, služe rt Oštra sa lijeve i ostrvo Lastavica, sa desne strane.

Idući obalom, na tri kilometra istočno od centra Herceg Novog nalazi se naselje Meljine, sa morskom obalom u dužini od jednog kilometra. Naselje se spominje i prije osnivanje grada Herceg Novog, kao luka Dračevica, u jednom Dubrovačkom dokumentu  iz 1371. godine. Sve do 1936. godine, Meljine su imale Lučku kapetaniju. U Meljinama se nalazi jedan od najstarijih i najočuvanijih lazareta na Jadranu, danas hotel i marina. Meljinski lazaret sagrađen je 1729. godine, a 1741. godine dovedena je u njega i voda sa Savine.

Meljine - foto Lazure hotel i marina

Naselje Zelenika nalazi se na udaljenosti od četiri i po kilometra istočno od Herceg Novog, sa morskom obalom dugom dva kilometra. Naziv mjesta potiče od mediteranske zimzelene biljke zelenika. Zelenika je preteča organizovanog turizma u Boki (hotel „Plaža“ otvoren 1902. godine bio je prvi hotelski objekat na crnogorskom primorju), kao i značajna luka i stanica nekadašnje uske pruge Zelenika-Sarajevo. Sjeverno od Zelenike je selo Kuti, koje se prvi put spominje 1450. godine za vrijeme vladavine Stefana Vukšića Kosače, a ime je dobilo po svom specifičnom položaju, od riječi kutak.

Zelenika - foto hotel Belani

Idući dalje ka istoku, na šest kilometara od Herceg Novog, nalazi se naselje Kumbor. Ime je dobilo po italijanskoj riječi „conborgo“, što u prevodu znači predgrađe (predanje kaže da je Kumbor bio predgrađe starog grada Stoli koji je potonuo u zemljotresu). Kumbor se kao Combur spominje u Mletačkim dokumentima iz 1758. godine. Nekadašnja vojna baza u Kumboru, zatvorena i strateška zona decenijama, danas je preobražena u jedan od najprestižnijih turističkih kompleksa na crnogorskom primorju.

Kumbor, Portonovi marina- foto Portonovi

Idući dalje Jadranskom magistralom, na osam kilometara istočno od Herceg Novog nalazi se Đenović, naselje koje je po predanju bilo naseljeno i u grčko-rimsko doba, kao grčka naseobina Stoli (Stolium), stari grad koji je potonuo u more, vjerovatno zbog zemljotresa. I danas se lokalitet na zapadnoj obali Đenovića tako naziva. Današnje ime Đenović (Gioneoevich) prvi put se spominje u mletačkim dokumentima.

Đenović, Praznik mimoze - foto Vuk Ilić

Na dvanaest kilometara istočno od Herceg Novog nalazi se naselje Baošići, u dužini od dva kilometra. Po jednom predanju, mjesto je ime dobilo po porodici Balšić, koja je nastanjivala ovaj kraj, a po drugom po Baoši Cvjetkoviću, koji je ovdje naselio iz Zete 1590. godine. O pomorskoj tradiciji ovog mjesta svjedoči podatak da su za procvata pomorstva u Boki, Baošići su u jednom periodu imali preko 30 brodova duge plovidbe i preko 50 pomorskih kapetana.

Baošići, Praznik mimoze - foto Miloš Samardžić

Bijela je od Herceg Novog Bijela udaljena 13 kilometara, u pravcu istoka. Mjesto se prvi put spominje u jednom kotorskom dokumentu iz 1333. godine pod imenom Sankti Petri (Sveti Petar), i to u okviru Kotorskog distrikta, dok se u dokumentu iz 1355. godine pominje pod sadašnjim nazivom - Bijela. Zapravo, Sankti Petri je bilo ime lokaliteta gdje se nalazio benediktinski manastir i crkvica, a danas se taj lokalitet naziva Rake. Naziv Bijela je, vjerovatno, vezan za prostrano i plodno polje duž kojeg je tekao potok nazivan i rijekom (otuda i naziv lokaliteta Podrijeku). Ima indicija o pripadnosti Bijele župi Dračevici, odnosno njenom središnjem mjestu unutar župe. Mjesto je prepoznato po pomorskoj i brodograditeljskoj tradiciji, koja traje i danas.

Bijela - foto Vuk Ilić

Na početku tjesnaca Verige, a na 15 kilometara istočno od Herceg Novog, nalazi se naselje Kamenari. Naziv je dobilo po vrsnim kamenorescima, kamenarima. Mnoge crkve i palate na našoj obali, ali i u Veneciji, izgrađene su od nadaleko poznatog crvenog kamena iz zaseoka Đurići u Kamenarima. Od tog mjesta trajekt prevozi putnike kroz tjesnac Verige do Lepetana, na drugoj obali Bokokotorskog zaliva. Tjesnac Verige je širok svega 350 metara, i to je najuži tjesnac u zalivu. Kako stoji u zapisima, ime je dobio po nevoljnom događaju iz 1624. godine, kada su u Boku uplovili gusari iz sjeverne Afrike i opustošili Perast. Nakon toga događaja, po predanju, Peraštani i Kotorani su, da bi se obezbjedili od iznenadnih gusarskih upada, u najužem dijelu tjesnaca razvili su s jedne obale na drugu, gvozdeni lanac-verige.

Kamenari - foto Adriatika

Poluostrvo Luštica, iako s druge strane zaliva, dio je novske rivijere – svojim životom, pričama i pejzažom koji odlikuju maslinjaci, kamena sela i tihe uvale.

Poluostrvo se nalazi jugoistočno od Herceg Novog, na površini od 47 kvadratnih kilometara, pružajući se u dužini od 13.2 kilometra i najvećoj širini od 5,9 kilometara. Povezano je sa ostatkom crnogorske obale Jadranskom magistralom preko Tivta. Po predanju, ime Luštica dobilo je zato što izglednom podsjeća na ljusku, a po drugom tumačenju od riječi lug (luški). Pod tim imenom se spominje za vrijeme srpskog kralja Radoslava (1223-1234) koji je Lušticu darivao Kotoru, da bi kasnije to darivanje bilo potvrđeno i od cara Dušana. Luštica je egzistirala i kao posebna opština u periodu od 1826-1944. godine, nakon čega je veći, sjeverozapadni dio pripao teritoriji opštine Herceg Novi, a jugoistočni opštini Tivat. Na svom pečatu imala je lik Svetog Arhanđela Mihaila. Počeci školstva na ovom prostoru, u Radovanićima, sežu u 1879. godinu. Danas se na poluostrvu nalazi 19 aktivnih crkava, koje su ujedno i izuzetno vrijedni spomenici kulture. U selu Radovanići je jedna od najstarijih crkava u ovom kraju, crkva Svetog Nikole, koja je po predanju sagrađena 1117. godine, a isto predanje kaže da ju je osveštao Sveti Sava.

Luštica - foto Vuk Ilić

Na sjeverozapadnoj obali Luštice nalazi se malo ribarsko mjesto Rose, udaljeno 1,7 nautičkih milja od Herceg Novog. Rose su tipična mediteranska varošica sa kućama koje su zbijene i poređane ispred pristaništa - rive. Nekada je ovo bila stara grčka naseobina Punto Roza, koju su Saraceni (tako u srednjem vijeku Evropljani nazivaju Arape), porušili 867. godine. Rose se spominju i u zapisima vizantijskog cara Konstantina Profirogenita 841. godine. S obzirom na svoj položaj i zaštićenost od vjetrova, Rose su u prošlosti često služile kao sklonište za jedrenjake, a jedno vrijeme su u tom mjestu bile carina i lučka kapetanija, kao i karantin za moreplovce koji su ulazili u Boku. Rose su uglavnom izgrađene u XVII i XVIII vijeku, u periodu zlatnog doba bokeljskog pomorstva, kada su mnogi Luštičani svojim jedrenjacima plovili Sredozemljem i drugim morima svijeta. U Rosama se nalazi pravoslavna crkva Svete Trojice, oko koje je groblje gdje su sahranjeni poznati pomorski kapetani. Tu je i crkva Svete Gospe, sagrađena 1783. godine od strane mletačkog vojskovođe Antonija Alberta. Tokom čitave godine Rose su povezane stalnom brodskom linijom sa Herceg Novim.

Cijele Rose, kao i poluostrvo Luštica, bremeniti su arheološkom iskopinama, a posebno su interesantna hidro-arheološka iskopavanja, na kojima su pronađena topovska đulad, sidra, keramika, kao i jedan stari španski brod s početka XVI vijeka, koji je doživio brodolom prevozeći keramiku za bosanske dinastije.

Luštica, Rose - foto Vuk Ilić

Južno od Rosa, na udaljenosti od oko 2,7 nautičkih milja od Herceg Novog, nalazi se uvala Žanjic, u ambijentu starih maslinjaka i bujne vegetacije. Plaža u uvali zaštićena je od jakih udara talasa rtom Arza, duga preko 300 metara i široka do 15 metara, sa bijelim oblucima, a duž obale nalaze se ugostiteljski objekti. Neposredno uz plažu nalazi se crkva Svetog Jovana koja datira iz 1881. godine, a sagrađena je na ruševinama stare istoimene crkve. U ljetnjim danima u uvalu se stiže redovnom brodskom linijom, kao i brojnim plovilima koja prevoze izletnike. Između Žanjica i rta Arza, odnosno istoimene utvrde, nalazi se uvala Mirište, takođe jedno od omiljenih odredišta tokom ljeta. U blizini Arze nalazi se školj-ostrvce Žanjic, kolokvijalno nazivano i Mala Gospa, a na njemu je manastir-crkvica Vavedenje Presvete Bogorodice.

Luštica, uvala Mirište - foto Miloš Samardžić

Između uvale Zlatna luka i rta Mokra gora na poluostrvu Luštica nalazi se Plava špilja, oko 5,6 nautičkih milja od Herceg Novog. Jedna od najinteresantnijih prirodnih tvorevina ove vrste u Sredozemlju, nastala je ispod klifa visokog oko 30 metara. Pećina ima dva otvora  - viši od oko 4 metra nalazi se na jugoistočnoj strani, dok je drugi daleko manji, na jugozapadnoj strani. Unutrašnjost pećine je skoro okruglog oblika, dok je tavanica u vidu svoda. Od nivoa mora pa do vrha tavanice ima oko 9 metara, a dubina mora je između 3 i 4 metra. Površina pećine na morskom nivou je 100 kvadratnih metara. Tokom sunčanih ljetnjih dana, a naročito prijepodne, sunčevi zraci se odbijaju od površinu mora i reflektuju u unutrašnjost pećine, kroz manji otvor, dajući moru i svodu pećine specifičnu nijansu plave boje, po čemu je i dobila ime Plava špilja. U špilju se ulazi manjim plovilima, a kupanje je poseban doživljaj kome se posjetioci uvijek iznova vraćaju i raduju.

Luštica, Plava špilja - foto Vuk Ilić

Ljudi sa ovog podneblja, a naročito pomorci, sa svojih dalekih putovanja donosili su najrazličitije biljke pa je, uz domaću mediteransku floru, Herceg Novom bogat sa preko 200 vrsta različitog tropskog i suptropskog bilja. Takve vrste naći ćete u parku nekadašnjeg hotela „Boka“, u čijem središtu je fontana sa skulpturom boginje lova (rad vajara Petra Palavičinija), kao i u park-vrtu Gradskog muzeja na Toploj, palate koju su Mirko i Olga Komnenović ostavili gradu. Zelena gradska oaza je park Savinska dubrava  - vijugave staze kroz gustu šumu smještenu na krečnjačkom grebenu.

Park vrt, Gradski muzej

Zaleđe Herceg Novog otkriva drugačiju, ali jednako bogatu dimenziju ovog kraja, gdje priroda i tradicija žive u skladnoj simbiozi. Masiv Orjena uzdiže se nad gradom, a u njegovom podnožju smještena su sela sa bogatom istorijom i brojnim porodičnim gazdinstvima, koja nude autentičan pogled na život, izvan gradske vreve.

Orjen, Orjenska lokva - foto Nemanja Ristić

Masiv Orjena odlikuje surova ljepota - centralni dio je pun kamenih platoa, raspucalih stijena i dubokih jama, a planinu, uz sivilo krečnjaka, ispunjava i zelena boja gustih šuma. Masiv zahvata preko 400 ha, prostire se na teritoriji tri države i pet opština. Na Orjenu se nalazi najviši vrh na Južnom Jadranu – Veliki Kabao (1895 m.n.v.), kao i lokalitet koji slovi za najzanimljiviji detalj primorskih Dinarida,  fantastična formaciju geo-nasljeđa - 300 metara visoka litica Subrinog amfiteatra.  

Etimologija riječi Orjen je latinskog porijekla i pretpostavlja se da je iz vremena nastanka Istočnog rimskog carstva. Prema predanju, za lijepog vremena Orjen se vidi sa zapadne obale Italije (Gargano) i to je jedini vrh na istočnoj obali Jadranskog mora koji se vidi iz Italije, tako da je za Rimljane on bio istočni navigacioni orijentir - lat. „oriensentis“ znači dizati se, rasti, izlaziti. Lokalna dijalekatska transformacija ovom latinskom toponimu dala je sadašnji izraz, Orjen.

Planinarenje na Orjenu javlja se kao rekreacija i sport postepeno tokom austrougarske vladavine ovim krajem, a kao zasebna aktivnost nakon nakon Prvog svjetskog rata. Ostao je zabilježen dolazak prestolonasljednika, princa Rudolfa Habzburga, koji je kao planinar i kao pasionirani ornitolog tokom privatne posjete izašao na vrh Orjen. Danas hercegnovsko zaleđe posjeduje veoma razuđenu i kvalitetnu mrežu markiranih planinskih staza, što planinarskih, što šetačkih, najvećim dijelom smještenih u okviru Parka prirode Orjen.

Orjen - foto TOHN

Najpoznatije izletište u zaleđu Novog je selo Vrbanj. Na Vrbanju se nalazi i avanturistički park, napravljen u bukovoj šumi, poštujući sve standarde zaštite životne sredine i koristeći samo prirodne materijale. Park je smješten na 1100 m nadmorske visine i jedan je od najsavremenijih adrenalinskih parkova u regionu. Na sedam hiljada kvadratnih metara nalazi se pet poligona sa 44 elementa i 200 metara dugačkim zip-lajnom. Poligoni su podijeljeni po kategorijama – od najlakšeg, prilagođenog za djecu od 6 godina, do najkomplikovanijeg, prilagođenog malo spretnijim i iskusnijim korisnicima. U okviru parka se nalazi i uređena zona za odmor i rekreaciju.

Orjen, Vrbanj, avanturistički park

Na 1160 m.n.v, oko 15 kilometara od Herceg Novog, nalazi se planinarski dom „Za Vratlom“, kojim gazduje Planinarski klub „Subra“. Objekat je kapaciteta 50 ležaja, sa vodom i strujom, a od doma markirane staze vode prema nekim od najatraktivnijih destinacija na masivu.

Orjen, Orjenski đir - foto Vuk Ilić

Atraktivno odredište je i selo Žlijebi, do kojeg, uz asfaltni put, vodi i stari serpentinski pješački put, sa mnoštvom prekrasnih vidikovaca. Serpentine i selo spaja isto graditeljsko nasljeđe i isti lokalni sedimentni kamen, od koga se nekada sve radilo i to bez vezivnog materijala: od međa i puteva, do kuća i krovova.

Žlijebi - foto Zvezdana Kujović

Više informacija o Parku prirode Orjen možete naći na: https://orjen.me/